१५ भदौ, काभ्रेको रोसी गाउँपालिका–४ का रहरमान तामाङ (२०) भक्तपुरको मध्यपुर थिमिस्थित गोर्खा इको प्यानलमा मेशिनले छड काटिरहेका थिए । एक्कासी छडले उनको बायाँ निधार छेड्यो र पछाडि दायाँ भागबाट निस्कियो । बेहोश उनको बायाँ हात र खुट्टा चल्न छोड्यो ।

तामाङलाई हत्तपत्त आफन्तले भक्तपुरको एक अस्पताल पुर्‍याए । त्यहाँ उपचार सम्भव नभएपछि तत्कालै त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगञ्ज पुर्‍याइयो । तर, आईसीयूमा बेड अभाव भएको भन्दै अस्पतालले भर्ना लिन मानेन । आफन्तले तामाङलाई साँझ् बाँसबारीस्थित उपेन्द्र देवकोटा मेमोरियल न्याशनल इन्ष्टिच्यूट अफ न्यूरोलोजिकल एण्ड अलाइड साइन्सेज्मा भर्ना गरे । उनको अवस्था नाजुक थियो । अस्पतालमा अहिलेसम्म त्यस्तो जटिल चोटको उपचार नभएकाले एकछिन त चिकित्सक नै अलमलमा परे । यसअघि नेपालमा यस्तो उपचार भएको थाहा नपाएपछि चिकित्सकहरूले अन्तर्राष्ट्रिय जर्नल खोज्न थाले ।

उपचारमा संलग्न न्यूरोसर्जन डा. प्रत्यूश श्रेष्ठले भारतको लोकमान्य तिलक म्यूनिसिपल जेनरल हस्पिटलमा यस्तै दुर्घटनामा परेका घाइतेको उपचार बारे पबमेड नामक जर्नलमा प्रकाशित लेख पनि फेला पारे । “रहरमानको उपचार गर्न हामीसँग धेरै समय थिएन” डा. श्रेष्ठ भन्छन्, “अन्य धेरै जर्नलहरू अध्ययन गरेर भोलिबाट उपचार शुरू गरौंला भन्ने विकल्प सोच्नै सकिंदैनथ्यो । टाउकामा छड जति धेरै समय बस्यो उति नै संक्रमण फैलिएर जटिलता निम्तिन सक्थ्यो ।”

बिरामीको टाउकोमा छड जुन दिशाबाट छिरेको हो, त्यही दिशाबाट निकाल्नुपर्ने हुन्छ । उल्टो दिशाबाट निकाल्दा टाउकोमा थप क्षति पुर्‍याउने सम्भावना हुन्छ । छड निकाल्ने क्रममा नसाहरूमा क्षति पुगेर बिरामीको ज्यानै जाने सम्भावना पनि हुनसक्छ । यस्ता जोखिमलाई मध्यनजर गर्दै चिकित्सकको टोली शल्यक्रियामा लाग्यो ।

न्यूरो अस्पतालका रेजिडेन्ट डा.सुवास लोहनी, न्यूरोसर्जन शिखर श्रेष्ठ, डा.रञ्जन लामिछाने, डा.माधव गौतम लगायत १५ जनाको टोलीले तामाङको उपचार गरेको थियो । उपचार शुरू गर्नुअघि न्यूरोसर्जन प्रा.डा.लक्ष्मी पति, बेलायती चिकित्सक डा.टेरेन्स होप लगायतसँग सुझाव पनि लिएको थियो । चिकित्सकहरूले पहिला क्रानियोटोमी (हड्डी निकाल्ने प्रविधि) गरेर टाउको छेडेको छड निकाले । टाउकोबाट रड निकाल्ने क्रममा हुनसक्ने थप क्षति, मस्तिष्कमा फैलिन सक्ने संक्रमण र संभावित रक्तस्रावमा पनि उत्तिकै ध्यान दिए ।

करीब दुई घण्टामा शल्यक्रिया सकियो । छेडिएको छडले मस्तिष्कभित्रका प्रमुख नसामा क्षति नपुगेका कारण बचाउन सम्भव भयो । उपचार शुरू गरेको ४८ देखि ७२ घण्टामा बढी जोखिम निम्तिन सक्ने भए पनि चिकित्सकले त्यसलाई नियन्त्रण गर्न सफल भएका थिए ।

न्यूरोसर्जन डा.श्रेष्ठ आफ्नो १० वर्षे चिकित्सा पेशामा यस्तो घटना पहिले नदेखेको बताउँछन् । तामाङको उपचार शुरू भएको दुई हप्ता भयो । उनको स्वास्थ्य सुधारोन्मुख छ । आपत्कालीन कक्षबाट उनलाई १८ भदौमा वार्डमा सारिएको छ । उनी मान्छे चिन्न र कुरा गर्न सक्ने भएका छन् । कहिलेकाहीं वाक्वाक् लाग्ने बाहेक अन्य समस्या नभएको डा.श्रेष्ठ बताउँछन् । थप संक्रमण फैलिन नदिन तामाङले नियमित औषधि सेवन र फिजियोथेरापी गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।

तामाङको उपचारमा संलग्न चिकित्सकले यस्तै अरू घटनाको उपचारमा सहयोग पुर्‍याउन जर्नलमै लेख प्रकाशन गर्ने तयारी पनि थालेका छन् । “हामीले जसरी अरूको अनुभव पढेर उपचार गर्न सक्यौं, यसैगरी अरूलाई पनि हाम्रो अनुभव सहयोगी हुन सक्छ”, डा.श्रेष्ठ भन्छन् ।

---

खोई व्यवसायजन्य स्वास्थ्य सुरक्षा ?

रहरमान तामाङको घटनाले मुलुकमा व्यवसायजन्य स्वास्थ्य सुरक्षाको अवस्था दयनीय रहेको देखाउँछ । उनी हेल्मेट नलगाई काम गरेकै कारण दुर्घटनामा परे । तामाङको उपचार खर्च गोर्खा इको प्यानलले नै व्यहोर्ने भएको छ ।

सिनामङ्गलस्थित काठमाडौं मेडिकल कलेजको सामुदायिक चिकित्सा विभाग प्रमुख प्रा.डा.सुनिलकुमार जोशी व्यवसायजन्य स्वास्थ्य सुरक्षाबारे सरकारले नीतिनियम जारी गरे पनि कार्यान्वयन हुन नसकेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, “कामदारहरूमा रोजगारदातासँग सुरक्षा माग गर्न सकिन्छ भन्ने चेतना नै छैन ।” अनौपचारिक क्षेत्रमा रोजगारदाताले स्वास्थ्य र सुरक्षाको व्यवस्था नगरी काममा लगाइरहँदा पनि सरकारले नियमन गर्न नसकेकाले दुर्घटना भइरहेको जोशी बताउँछन् ।