शुष्मा बराली, बारामा
सर्वोच्च अदालतले २०७३ सालमा बलि प्रथालाई विस्तारै घटाउँदै लैजान आदेश दिएको थियो । विभिन्न गैरसरकारी संस्थाले गर्ने बलिप्रथा विरुद्धको जनचेतनामूलक कार्यक्रममा मन्दिर व्यवस्थापक र स्थानीयले पनि साथ दिएको गढीमाई सञ्चालन तथा विकास समिति महासचिव मोती कुशवाह बताउँछन् । भन्छन्, “मन्दिरका पुजारीले पशुबलि दिन लगाउँदैनन्, भक्तले आफ्नो इच्छाले दिने हो । धार्मिक आस्थासँग जोडिएको चलन हुनाले एकैपटक हटाउन सकिंदैन तर, धेरै कम भइसकेको छ ।” गढीमाई मेलामा एकै पटक १० हजार पशुको बलि समेत दिइएको तथ्याङ्क छ । तर, यो वर्ष चार हजार बलि मात्र दिइएको कुशवाहले बताए । ३० मंसीरसम्म लाग्ने एकमहीने मेलामा बलि भने १७ र १८ गते मात्र दिइन्छ ।
गढीमाईमा बलि प्रथा विस्तारै कम हुँदै गएको महागढीमाईका मेयर यादव बताउँछन् । भन्छन्, “सरकार वा अदालतबाट आधिकारिक पत्र नआएकाले मन्दिर परिसरमा बलि रोकेका छैनौं । पर्खालले घेरेर व्यवस्थित बनाएका छौं ।”
यसपटक १९ मंसीरसम्ममा ७० लाख भक्तजनले मेला भरिसकेको गढीमाई सञ्चालन तथा विकास समितिका महासचिव कुशवाहको दाबी छ । ३० मंसीरसम्ममा एक करोडले गढीमाई दर्शन गर्ने उनको अनुमान छ ।
अधिकारवादी सक्रिय
गढीमाईमा बलिको विकल्प खोज्न पशु अधिकारको क्षेत्रमा काम गर्ने विभिन्न संस्थाले अभियान चलाइरहेका छन् । यसपटक अधिकारकर्मीले मेलाको एक महीनाअघिदेखि अभियान चलाएका थिए । बाराको बरियारपुरमा बलि विरुद्ध दुई वर्षदेखि जनचेतनामूलक कार्यक्रम गर्दै आएको स्नेहाज् केयरले यसपटक नेपाल–भारत सीमा क्षेत्रमा पनि कार्यक्रम गरेको संस्थापक स्नेहा श्रेष्ठले बताइन् । संस्थाले गढीमाईमा बलि दिन ल्याइने राँगाको अवैध ओसारपसार रोक्न दुई जना स्वयम्सेवक सीमा क्षेत्रमा खटाएको थियो । पशु अधिकार सम्बन्धी कानून नबनेकाले बलि प्रथाले प्रश्रय पाइरहेको उनको भनाइ छ । उनी भन्छिन्, “बलिको सुरक्षाका लागि सरकारले पुलिस खटाउँछ, त्यसकारण सरकारले बलि प्रथाको निरुत्साहन होइन, अदालतको आदेश विपरीत प्रोत्साहन गरिरहेको छ ।”
अन्धविश्वासको निरन्तरता
पर्साबाट आएकी अमृता साह (२९) ले छोराको स्वास्थ्य राम्रो होस् भनेर भाकल गरिन् । दुई सन्तानकी आमा उनी कान्छो छोराको स्वास्थ्य बिग्रिएपछि गढीमाई आएकी हुन् । उनी भन्छिन्, “कान्छो छोरा चार वर्षको छ । जन्मिएदेखि नै बिरामी भइरहन्छ । गढीमाईलाई अर्को पटकको पूजामा बलि दिन्छु भनेर आशीर्वाद माग्न आएकी हुँ ।”
गढीमाई मन्दिरको ११औं पुस्ताका मुख्य पुजारी शिव चौधरीले विधिवत् मन्त्रोच्चारण गरेर मन्दिरको पीपलको बोटमा तोरण, रातो ध्वजा राख्नुका साथै मन्दिर अगाडि भएको पुरानो त्रिशूल हटाएर नयाँ राखेपछि पञ्चबलि शुरू हुन्छ । गढीमाईमा भक्तहरूले बलि दिनुअघि पुजारीले बोका, कुखुरा, परेवा, मुसा र राँगाको पञ्चबलि दिन्छन् । त्यसपछि सिमरीगाउँका धामी दुखा गोचारियाले आफ्नो आँखाको तल्लो भाग, जिब्रो, पाखुरा, छाती र तिघ्राबाट पाँच थोपा रगत चढाउने परम्परा छ ।