चीनको राजनीति र अर्थव्यवस्थाबारे नेपालमा जति चर्चा हुन्छ, त्यसको अनुपातमा चिनियाँ साहित्य र साहित्यकारहरूबारे कमै सुनिन्छ। चीन-नेपाल कूटनीतिक सम्बन्ध गाँसिएको खुशीयालीमा पञ्चायतकालमा तत्कालीन नेपाल राजकीय प्रज्ञा-प्रतिष्ठानबाट माओत्सेतुङ, को मोरो लगायत केही चिनियाँ लेखकका कृति नेपालीमा अनुवाद भई प्रकाशन भएका थिए। दुई देशबीच सांस्कृतिक आदानप्रदानका क्रममा राजा महेन्द्रको कविता सङ्ग्रह पनि चिनियाँ भाषामा अनुवाद गरिएको थियो।

सरकारी तहबाट भएका बाहेक नेपालका कम्युनिष्टहरूले पनि चीनका केही साहित्यकारका कृतिहरू अनुवाद गरेर प्रचार गरे। चिनियाँ क्रान्तिको पृष्ठभूमिमा लेखिएका साहित्यलाई नेपालीमा अनुवाद गरी यहाँका विभिन्न कम्युनिष्ट घटकले आफ्नो सङ्गठन विस्तार र कार्यकर्ता प्रशिक्षणमा प्रयोग गरे। चिनियाँ साहित्यको नेपाली भाषामा अनुवाद २०३० सालको दशकबाट शुरू भएको देखिन्छ।

त्यसयताको चार दशकमा नेपालीमा अनुवाद भएका चिनियाँ साहित्य औंलामा गन्न पुग्ने मात्र छन्। लु सुन, माओ तुन, याङ मो जस्ता अघिल्लो पुस्ताका चिनियाँ साहित्यकारबारे नेपाली पाठकमा केही जानकारी र अध्ययन भए पनि आजका चिनियाँ लेखक, साहित्यकार र कलाकारबारे फराकिलो जानकारी राख्नेहरू भेट्न गाह्रो पर्छ।

समकालीन चिनियाँ साहित्य र साहित्यकारबारे जानकारीको खडेरीबीच चीनका लेखक सुय्मोका कथाहरूको नेपाली अनुवाद पुस्तकाकारमा आएको छ, सिनचियाङ बुढो। चिनियाँबाट अङ्ग्रेजी भाषामा अनूदित कृति सेलेक्टेड स्टोरिज बाई सुय्मोलाई लेखक मल्ल के सुन्दरले अनुवाद गरेका हुन्। सङ्ग्रहमा रहेका चार कथामध्ये दुई वटा लामा छन् भने दुई वटा तुलनात्मक रूपमा छोटा छन्।

पूर्वी चीनको तुलनामा पश्चिम चीन ओझेलमा परेको मानिन्छ। पश्चिम चीनको सांस्कृतिक जीवन, प्राकृतिक सम्पदा, आर्थिक सम्भावना अझै पनि मूलधारमा समाहित हुन सकेको छैन। त्यसको प्रभाव साहित्यमा पनि देखिन्छ। चिनियाँ साहित्यमा पश्चिम चीनका धेरै पक्ष उजागर हुन बाँकी रहेको बताइन्छ।

पश्चिम चीनको क्वाङ्सी प्रान्तमा जन्मेहुर्केका लेखक सुय्मोका लेखनको मूल विशेषतामध्ये पश्चिमको जनजीवन, संस्कृति र मनोविज्ञानलाई साहित्यमा ल्याउनु पनि हो। पूर्वी चीनका साहित्यमा जसरी समुद्र तट, बन्दरगाह, ठूला नदी र तालका कुरा आउँछन्, सुय्मोेका साहित्य मुख्यतया मरुभूमि र ग्रामीण परिवेशमा आधारित हुन्छन्।

चीनको उत्तर-पश्चिम सिनचियाङ प्रान्त पछिल्लो समय राजनीतिक कारण निकै चर्चामा रह्यो। इतिहासमा चीनलाई पश्चिमसँग जोड्ने मूलमार्ग रेशममार्गको मुख्य नाका मानिएको यो क्षेत्रको सांस्कृतिक वैभव र विशिष्टता धेरै चिनियाँहरूका लागि समेत नयाँ कुरा हो।

सङ्ग्रहको पहिलो र शीर्ष कथा ‘सिनचियाङ बुढो’ प्रत्यक्ष रूपमा त्यो भूगोलको कथा नभई सिनचियाङसँग जोडिएको एक पात्रको कथा हो, जसको प्रेमको पवित्रता आजको सामाजिक मापदण्डमा मूर्खता मानिन्छ। विवाह गरेको केही समयपछि नै लडाइँमा जानुपरेको सिनचियाङ बुढो फर्कंदा श्रीमतीले अर्को पुरुषसँग विवाह गरिसकेकी हुन्छिन्।

तथापि, पूर्व श्रीमतीप्रति उसको कुनै गुनासो हुँदैन, प्रेम उस्तै प्रगाढ रहन्छ। आफ्नो प्रेमलाई समाजले खिसी टिउरी गर्दा पनि पूर्व श्रीमतीको कदममा उसले कुनै खोट लगाउँदैन, बरु उनको परिवारलाई चूपचाप सहयोग गरिरहन्छ।

‘त्यो रात’ भोकको कथा हो। इतिहासमा चीनले धेरै पटक भोकमरीको सामना गर्‍यो। सन् १९४९ मा चीनमा नयाँ खालको राजनीतिक व्यवस्था स्थापना भएपछि पनि इतिहासको यो कलङ्कले उसलाई बारम्बार पछ्याइरह्यो। स्वैरकाल्पनिक शैलीमा लेखिएको कथामा भोकले मानिसलाई कतिसम्म नीच बनाउन सक्छ भन्ने कहालीलाग्दो चित्रण छ।

सङ्ग्रहको सबभन्दा लामो कथा हो, ‘मरुस्थलमा दुई महिला’। मरुभूमिको कठिन यात्रा गरेर नुन तालमा पुग्ने दुई साहसी महिलाको यात्राको यो कथा खासमा मानव जीवनको प्रतीकात्मक चित्रण हो। कुनै पनि लक्ष्यमा पुग्न मानिसले छिचोल्नुपर्ने हजार चुनौतीलाई कथाकार सुय्मोले जङ्गली कुकुर, बलौटे दलदल, भगुवा उँट, मान्छे मार्ने गर्मी आदि प्रतीक मार्फत अभिव्यक्त गर्न खोजेका छन्। मरुभूमिलाई मानिसको जीवन र दुई महिलालाई जीवन भोग्ने मानिसका रूपमा प्रस्तुत गरिएको यो लामो कथा पढ्दा जीवनको दार्शनिक शयर गरिरहेको अनुभव हुन्छ।

सुय्मोेको जीवनदर्शन बोकेको अर्को कथा हो, ‘सुन्दरता’। गरीबीको कारण आफ्नो यौवन धनी पुरुषलाई सुम्पिन बाध्य सुन्दर युवती युये भिरिङ्गी रोगबाट ग्रस्त हुँदा उनले भोग्ने सामाजिक र पारिवारिक कष्टको पृष्ठभूमिमा बुनिएको यो कथामा सुन्दरताको क्षणभङ्गुरता प्रस्तुत गरिएको छ।

सुय्मो प्रेम, स्वतन्त्रता, जीवन, मृत्यु र आशाका कथाहरू लेख्छन्। उनका साहित्यमा प्रकृति र भूगोल निकै बलियो गरी प्रस्तुत गरिएको हुन्छ। उनका पात्रहरू ज्यादै सरल हुन्छन्, तर जीवनयात्रामा असामान्य परिस्थिति सामना गर्छन्। सिनचियाङ बुढोदेखि युये अनि मरुस्थलको यात्रा गर्ने दुई महिला साधारण पात्र हुन्। तर, कथाकारले उनीहरूले भोगेका असामान्य परिस्थितिबाट जीवनदर्शन देखाउन खोजेका छन्।

यी कथाहरूको अनुवाद मल्ल के सुन्दरले अङ्ग्रेजीबाट गरेका हुन्। मल्लले निकै फरक सांस्कृतिक पृष्ठभूमिमा लेखिएका कथाहरू अनुवाद गर्दा नेपाली पाठकलाई सकभर अनुकूल हुने गरी प्रस्तुत गर्न भरमग्दुर प्रयास गरेका छन्। नेपाली बजारमै पाइने मरुभूमि जीवनको पृष्ठभूमिमा अङ्ग्रेजीमा प्रकाशित सुय्मोका उपन्यास पढ्न ‘सिनचियाङ बुढो’ उपयुक्त प्रवेशद्वार बन्न सक्छ।

पुस्तक: सिनचियाङ बुढो (कथा सङ्ग्रह),
मूल लेखक: सुय्मो
अनुवाद: मल्ल के सुन्दर,
प्रकाशक: बुक-हिल पब्लिकेसन,
मूल्य: रु.४००