पछिल्लो समय बलात्कारका घटना दिनहुँजसो सार्वजनिक भइरहेका छन् । आर्थिक वर्ष २०७२/७३ यताको तीन वर्षमा देशभर बलात्कारका ३७०० घटना भएको नेपाल प्रहरीको तथ्यांकले देखाउँछ । यो आँकडा अनुसार, सरदर दैनिक तीन महिला बलात्कृत हुने गरेका छन् ।

नेपाल प्रहरीसँग भएको पछिल्लो २२ वर्षको तथ्यांक हेर्दा बलात्कार मात्र होइन, समग्र महिला हिंसा नै बढ्दो क्रममा देखिन्छ । त्यसमध्ये बलात्कार, बलात्कार प्रयास र घरेलु हिंसाका घटना अत्यधिक बढेका छन् । तथ्यांक अनुसार, घरेलु हिंसापछि बलात्कार संख्यात्मक रूपमा महिला बढी पीडित भएको दोस्रो अपराध हो (हे.बक्स) ।

समाज अध्येताहरू नैतिक मूल्य र सामाजिक मान्यता खस्किंदै गएका कारण अपराधको पारो चढिरहेको बताउँछन् ।

घरेलु हिंसा र उजुरीको प्रचलन

समाजमा महिला हिंसामा पनि घरेलु हिंसाका घटनाको संख्या उच्च देखिन्छ । आर्थिक वर्ष २०५३/५४ देखि २०७४/७५ सम्म ९,९६७ बलात्कार र ३,८३७ बलात्कार प्रयासका घटना भएका छन् भने घरेलु हिंसाबाट ६३ हजार ४१९ महिला पीडित भएका छन् ।

यसरी घटना बढ्नुमा एक त समाजमा अपराधकै दर बढेको र त्यससँगै प्रहरीमा उजुरी दिने प्रचलन बढ्नुले पनि संख्या थपिएको प्रहरी अधिकारी तर्क गर्छन् । नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता शैलेश थापा भन्छन्, “अपराधको सूचना प्रहरीमा आउने क्रम बढेसँगै समुदायमा कानूनको पहुँच बढेको छ ।”

आर्थिक वर्ष २०७२/७३ देखि २०७४/७५ सम्म घरेलु हिंसा पीडित ३३ हजार २५२ जना महिलाले प्रहरीमा उजुरी दर्ता गराएका थिए । सो अवधिमा घरेलु हिंसाका घटनामा सरदर दैनिक ३१ जना महिला न्यायको लागि प्रहरीकहाँ पुग्ने गरेका थिए । तर, आर्थिक वर्ष २०६९/७० देखि २०७१/७२ सम्ममा दर्ता भएको घरेलु हिंसाको विवरण हेर्दा उक्त अवधिमा दैनिक १६ महिलाले उजुरी गरेको देखिन्छ ।

२०६६ सालमा जारी भएको घरेलु हिंसा कसुर तथा सजाय ऐनले शारीरिक, मानसिक, यौनजन्य र आर्थिक यातनालाई घरेलु हिंसाको रूपमा परिभाषित गरेको छ । ऐनले यो अपराध प्रमाणित भएमा रु.३ हजारदेखि रु.२५ हजारसम्म जरिवाना वा ६ महीनासम्म कैद वा दुवै सजाय हुनसक्ने व्यवस्था गरेको छ ।

अपराधको कारक

बलात्कार लगायतका घटना बढिरहँदा सरकारले इन्टरनेटका यौनजन्य अश्लील सामग्रीमाथि प्रतिबन्ध लगाउने तयारी गरेको छ । महिला हिंसाका घटना बढ्नुमा त्यस्ता सामग्री माथिको सहज पहुँच कारक रहेको ठहर गर्दै सरकारले पोर्न साइट नियन्त्रण गर्न लागेको हो । नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता थापा भन्छन्, “इन्टरनेटको माध्यमबाट अपराधका नयाँ–नयाँ काइदा भित्रिएको छ ।”

अधिवक्ता शशि बस्नेत दण्डहीनताका कारण अपराधलाई सामान्य रूपमा स्वीकार्न समाज अभ्यस्त बन्दै गएको टिप्पणी गर्छिन् । भन्छिन्, “अपराधीले सफाइ पाएका एक–दुई उदाहरणले पनि आपराधिक मनोवृत्तिलाई मलजल गरिरहेको हुन्छ, हामीकहाँ त्यही भइरहेको छ ।” हिंसा र अराजकता हाकाहाकी देखेको पुस्ता समाजको मूलधारमा रहेको कारण अराजकतासँगै महिला विरुद्धका हिंसा बढिरहेको उनको भनाइ छ ।

नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता थापा भने अपराध बढेको देखिनु दुःखद भए पनि कानून कार्यान्वयन पनि भइरहेको बताउँछन् । मनोविद् डा. नरेन्द्रसिंह ठगुन्ना समाजमा नैतिक मूल्य–मान्यताको क्षयीकरण हुँदा अपराध मौलाएको देख्छन् । “एकातिर विद्यालय तहमा प्रजननसँगै यौन शिक्षाको खाँचो देखिन्छ” उनी भन्छन्, “साथै नैतिक शिक्षामा जोड दिएर अपराध कम गर्न सरकारको ध्यान जानुपर्छ ।”

---

सडकमा गर्भवती महिला

गत साउनको एक मध्याह्न काठमाडौं सामाखुसीस्थित मानव सेवा आश्रममा कसैले फोन गरेर स्वयम्भू क्षेत्रमा मानसिक अस्वस्थ देखिने एक गर्भवती महिला सडकमा रहेको जानकारी दियो । त्यसलगत्तै आश्रमले ती अन्दाजी २१ वर्षीया युवतीको उद्धार गर्‍यो । स्वास्थ्य परीक्षणका क्रममा करीब ६ महीनाको गर्भ रहेको पत्ता लागेपछि ती युवतीको थापाथलीस्थित प्रसूति गृहमा नियमित गर्भजाँच भइरहेको छ । यही असोज अन्तिम साता उनले शिशु जन्माउने अस्पतालले जनाएको छ ।

सोही आश्रममा रहेकी अर्की अन्दाजी २३ वर्षीया युवतीले गएको २६ असारमा प्रसूति गृह थापाथलीमा मृत शिशु जन्माएकी थिइन् । ६ महीनाअघि गोरखाबाट उद्धार गरिएकी उनलाई आश्रमका सञ्चालकले भूकम्पपछि गाउँबाट विस्थापित भएको आशंका गरेका छन् ।

त्यस्तै, साउन पहिलो साता पोखरा घर बताउने अर्की एक महिलाले आश्रममा शिशु जन्माइन् । आश्रमका प्रवक्ता सुमन बड्तौलाका अनुसार, उनले जन्माएको स्वस्थ शिशुलाई काठमाडौं जिल्ला प्रशासन कार्यालयसँग समन्वय गरी जोरपाटीस्थित एक परिवारले पालिरहेको छ ।

सडकमा रहेका मानसिक रूपमा अस्वस्थ महिलाहरू रात या साँझको समयमा बलात्कृत हुने गरेको आश्रमको अनुमान छ । यसरी सडकमा आइपुगेका कतिपय त घर–परिवारभित्रै यौन उत्पीडनको शिकार भएको समेत पाइएको छ । केही वर्षअघि आश्रममा शरण लिएकी एक गर्भवती महिला घरभित्रै बलात्कृत भएको पाइएको थियो, जुन घटना कारबाहीका क्रममा छ । बड्तौलाका अनुसार, मानसिक रूपमा अस्वस्थ महिला घर–परिवारभित्रै बलात्कृत भई त्यागिएर सडकमा आएपछि पुनस्र्थापनाको सम्भावना कम रहन्छ ।

उनी भन्छन्, “हामीले अत्यन्तै दयनीय अवस्थाबाट उद्धार गरेका महिलामध्ये कतिपय पुरुष देख्नासाथ तर्सिने गर्छन् । यसबाट उनीहरू बलात्कारको शिकार भएको बुझ्न सकिन्छ ।”

६ वर्षअघि स्थापित मानव सेवा आश्रमले अहिलेसम्म सडकबाट उद्धार गरेका १५ जना मानसिक रूपमा अस्वस्थ गर्भवती महिलाबाट आठ छोरा र सात छोरी जन्मिएका छन् । स्थानीय सरकारका पञ्जिकाधिकारीले आमाको समेत जन्मदर्ता वा अन्य कुनै प्रमाणित कागजात मागेका कारण यी बालबालिकाको जन्मदर्ता हुनसकेको छैन ।

सरकारसँग छैन कार्यक्रम

महिला बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालयसँग बेवारिस सडक मानवको उद्धार र सहायताका लागि कुनै विशेष कार्यक्रम छैन । मन्त्रालयको महिला तथा बालबालिका बेचबिखन तथा ओसारपसार नियन्त्रण शाखाकी प्रमुख रोशनीदेवी कार्की मन्त्रालयसँग कुनै कार्यक्रम नभएकाले कतिपय पीडित महिलालाई गैरसरकारी संस्थासँगको समन्वयमा संरक्षण गरिएको बताउँछिन् ।

सडकमा रहेका असहाय एवं मानसिक रूपमा अस्वस्थ महिला बलात्कृत हुनुलाई भयानक अमानवीय अपराध मान्छिन्, अधिवक्ता शर्मिला श्रेष्ठ । उनी भन्छिन्, “नैतिक मूल्य र मानवीय भावनामा बेपत्ता विचलन आएका दुःखद उदाहरण हुन्, यी घटना ।” महिलामाथि हुने यसखाले अपराधको गहिरो छानबिन गर्न सरकारले विशेष एकाइ खडा गर्नुपर्ने उनको धारणा छ ।