भक्तपुर दरबार परिसरमा रहेका मन्दिरहरुमध्ये यन्त्रवत्सला, सिद्धिलक्ष्मी र वत्सला अर्थात् नृत्यवत्सला मुख्य छन्। शिखर शैलीको यन्त्रवत्सला १९९० सालको भूकम्पमा भत्केपछि भुईंतलामा खुम्चिएको छ। सिद्धिलक्ष्मी वत्सला र नृत्यवत्सला भने गत वर्षको महाभूकम्पको चपेटामा परे। भव्य वत्सला मन्दिर ध्वस्त नै भयो भने सिद्धिलक्ष्मी टेकोको भरमा छ। त्यसो त १९९० सालको भूकम्पमा पनि नृत्यवत्सला मन्दिर क्षतिग्रस्त भएको थियो। तर, त्यसपछि साविकको स्वरुपमै पुनःनिर्माण गरिएको थियो।

दरबार परिसरको मध्यभागमा पश्चिम फर्केको नृत्यवत्सला मन्दिरका कारण भक्तपुरकै शोभा बढाएको थियो। ढुङ्गै ढुङ्गाले बनेको हुनाले स्थानीय नेपाल भाषामा यो मन्दिरलाई 'लोहँ देग' भनिन्छ।

नृत्यवत्सलाको पुरानो तस्वीरमा पाँच तहका पेटी, द्वारपालका रुपमा तल जोडी हात्ती र त्यसभन्दा माथि सिंह रहेका छन्। दायाँतर्फ ढुङ्गाकै खम्बामा ठूलो घण्ट झुण्डिएको छ।

नृत्यवत्सला मन्दिर राजा जितामित्र मल्लले १७३५ सालमा बनाएका थिए। ललितपुरस्थित पाटनको कृष्ण मन्दिरकै रुप दिन खोजिएको यो मन्दिरमा शुरुमा ९ वटा गजुर थिए। १७५७ सालमा मन्दिरको पुनःनिर्माणका क्रममा राजा भूपतिन्द्र मल्लले पेटीको बायाँपट्टि ढुङ्गाकै थाममाथि कलात्मक खड्गसहित ठूलो घण्ट राखेका थिए। यो घण्ट बजाउँदा कुकुर रुने जनविश्वास छ। त्यसकारण यो घण्टलाई नेपाल भाषामा 'खिचा ख्वो गाँ' अर्थात् कुकुर भुक्ने घण्ट पनि भनिन्छ। भूपतिन्द्रले त्यसबेला ढुंगाको दियो पनि चढाएका थिए, जुन पूर्णकलश र गर्भगृह सामुन्ने भुईंमा रहेको छ।

नृत्यवत्सला मन्दिरभित्र गर्भगृहमा पूर्णकलशमुनि नृत्यनाथको मूर्ति स्थापना गरिएको छ। बाहिरी खण्डका तह तहमा नवदुर्गा, वराह, अष्टमातृका, भैरवलगायतका मूर्ति छन्। भूकम्पपछि मन्दिर भत्किएका कारण ती मूर्ति र कलाकृति सुवर्णद्वार भित्रपट्टि सेनाको सुरक्षामा राखिएका छन्।

संयोग नै भन्नुपर्छ, यो मन्दिरको तस्वीरसहितको विवरण विजय वासुकला, नील गु्रस्चो र किशोर कायस्थको कृति टावर्स इन स्टोनः शिखर टेम्पल्स् इन भक्तपुर–वत्सला एण्ड सिद्धिलक्ष्मी पुस्तकमा छापिएको छ। पुस्तकले मन्दिर पुनःनिर्माण कार्यलाई सजिलो बनाउने विश्वास गरिएको छ। तर, कहिले बन्छ त नृत्यवत्सला?