मदिराको लतले बर्बादी
- मीना शर्मा
सरकारी कार्यालयमा कम्प्युटर इन्जिनियर रहेका ललितपुरका खसु सिंह (४५) अहिले अल्कोहल पुनर्स्थापना केन्द्र, चोभारमा मदिरा छाड्ने कोशिश गरिरहेका छन् । मदिराको लतमा परेर एकोहोरिने, साना विषयमा पनि रिसाउने, चाहेको तरकारी नहुँदा खानै छाड्ने गर्न थालेका सम्पन्न परिवारका उनलाई मनोविशेषज्ञको औषधिले पनि निको नपारेपछि त्यहाँ पुगेका हुन् । विस्तारै निको हुन थालेपछि घर फर्किने समय पर्खिंदै गरेका उनी भन्छन्, “भदौ पहिलो साता घर फर्केपछि मदिरा पिउनुहुँदैन भन्ने सन्देश फैलाउने निर्णय गरेको छु ।”
घर बिगार्ने कारण
मदिराको लतमा पर्दा घरपरिवार र छिमेकीलाई तनाव हुने महसूस मदिराको लत छाड्ने निर्णय गरेका सिंह जस्ता धेरैले गरेका छन् । २५ वर्षदेखि नियमित मदिरा पिएका काठमाडौंको एक प्रतिष्ठित होटलका मालिक सुनिल सिंह शाह (नाम परिवर्तन) पनि अहिले मदिरा छाड्ने प्रयास गर्दै त्यस्तै सोच्दैछन् । होटलमा आउने पर्यटकको साथ लागेर पिउँदा पिउँदै अम्मली बनेका उनको बिहानी पनि मदिराबाट शुरू हुन थालेपछि यो स्थिति भएको हो ।
क्याम्पस पढ्ने साथीहरूबाट मदिरा पिउन सिकेका काठमाडौंका मोहन थापा (५७) ले तीन वर्षअघि पत्नीको मृत्यु भएपछि मदिरालाई नै जिउने सहारा बनाए । रक्सी पिएर भावुक बन्दा कैयौंलाई गरीब भन्दै पैसा समेत बाँड्न पुगेका उनलाई छोराको सहयोगमा चोभारको पुनर्स्थापना केन्द्र पुगेपछि पछुताउ भएको छ । रातिसम्म मदिरा पिउने र भोलिपल्ट बिहान ह्याङ हटाउने भन्दै फेरि पिउने बानी लागेका उनी पुनर्स्थापना केन्द्रमा तीन महीना बसेर भदौ पहिलो साता घर फर्कंदैछन् ।
साथीहरूको संगतबाट मदिरा पिउन थालेका हस्तकला व्यापारी ललितपुरका विकास अवाले (नाम परिवर्तन) (३५) परिवारका सदस्यले नपिउनु भन्दा रीस उठेर झ्न् धेरै पिएकोले लतमा फस्न पुगेको बताउँछन् । बुबाको मृत्युपछि घरको जिम्मेवारी बोक्नुपर्नेमा धेरै कमाइ हुँदा तथा कमाइ नहुँदा पनि पिउन थालेपछि बिरामी बनेका उनी अहिले त्यही पुनस्र्थापना केन्द्रमा छन् ।
रोग बनेको मदिरा
मदिरामा फँसेकालाई नयाँ जीवन दिने अभियानमा रहेको रिचमण्ड फेलोसिप नेपालका कार्यक्रम व्यवस्थापक विष्णु शर्मा मदिरा पिउने फेशनले युवा पुस्तालाई बढी बिगारेको बताउँछन् । मदिरामा लत लागेकालाई सुधार्ने अभियानमा १७ वर्षदेखि संलग्न सो संस्थाले चोभारमा संचालन गरेको पुनर्स्थापना केन्द्रले वर्षमा २०० जना महिला र पुरुषलाई सेवा दिने गरेको छ । त्यसका लागि वर्षमा रु.४० लाख खर्च गर्ने यो केन्द्रमा सुध्रिन आउने कैयौं बिरामी ठाउँ नपाएर फर्कने गरेका छन् ।
त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगञ्जका मनोचिकित्सक तथा सहप्राध्यापक डा. सरोजप्रसाद वझका अनुसार मदिराको लत लाग्दा मानसिक रोग लागिसक्ने भए पनि बिरामीलाई त्यसको उपचार गर्नुपर्छ भन्ने थाहा हुँदैन । शुरूमा केही रमाइलो र उत्तेजना दिने मदिराले विस्तारै मस्तिष्कमा असर पार्दै हातखुट्टा काँप्ने, बर्बराउने र छारे रोग लाग्ने समस्या ल्याउने गर्छ । अत्यधिक मदिरा सेवन गरेर अचेत हुनेहरूलाई हृदयघात, विभिन्न प्रकारका क्यान्सर, कलेजो बिग्रने, ग्याष्ट्रिक, डिप्रेसन, डराउने, निद्रा नलाग्ने र कडा मानसिक रोग लाग्ने गरेको पाइएको छ । त्रिभुवन विश्वविद्यालय मनोविज्ञान केन्द्रीय विभागकी उप—प्राध्यापक सुमाया राई मदिरा सेवनले बालबालिकामा मनोवैज्ञानिक समस्या ल्याउने बताउँछिन् ।
मदिरा उत्पादन
आर्थिक सर्वेक्षण २०६९/७० अनुसार नेपालमा १ करोड ५७ लाख ४३ हजार लिटर हल्का पेय पदार्थ, ३९ लाख २४ हजार लिटर बियर, १ करोड ३० लाख ५६ हजार लिटर मदिरा उत्पादन भएको छ । बियरको वर्षेनि १० प्रतिशत र रक्सीको १५ प्रतिशत बजार विस्तार भएको त्यही सर्वेक्षणले देखाउँछ । आर्थिक वर्ष २०६९/७० मा रक्सीबाट रु.८ अर्ब ४६ करोड र बियरबाट रु.४ अर्ब ८४ करोड गरी रु.१३ अर्ब ३० करोड राजस्व उठेको छ । आन्तरिक राजस्व विभागका प्रमुख टंकमणि शर्मा मदिराको कारण समुदायमा बढ्दै गएको विसंगति हटाउन विभागले गुणस्तरहीन मदिरा नियन्त्रण गरेको बताउँछन् । राजस्वमा मात्र ध्यान दिंदा मदिराको कारण समुदायले व्यहोर्नु परेको क्षति ठूलो भएकाले राज्यले नियन्त्रणमा पनि ध्यान दिने उनको भनाइ छ ।
‘रक्सीले बिगारेपछि हाम्रो घर सप्रिएन’
ती विदेशी महिलाले मलाई उद्दार नगरेको भए म अहिले सडकमा हुन्थें । बुबाआमाले रक्सी पिउने गरेकाले हाम्रो परिवार बिग्रियो । दाजु र भाइसँग अहिले पनि भेट हुँदैन । म अहिले ‘भ्वाइस अफ द चिल्ड्रेन’ नामक संस्थाको सहयोगमा काठमाडौंमा पढिरहेकी छु । १२ उत्तीर्ण गरेपछि यहीं काम गर्न पाउने भएकाले आफू जस्ता सडक बालबालिकाको हितमा काम गर्ने मेरो लक्ष्य छ । धेरै रक्सी पिएर छोराछोरीको भविष्य नबिगार्न सबै अभिभावकलाई मेरो सल्लाह छ ।
‘रक्सी खाने आमाबुबा कसैका नहुन्’
एक महीना पहिला मलाई भेट्न आउँदा पनि बुबाले रक्सी पिउनुभएको थियो । केही महीना पहिला रक्सी पिउन सामान चोर्दा मानिसहरूले उहाँलाई पिटेको मैले थाहा पाएँ । अहिले उहाँ ललितपुरको सडकमा दिनभरि फोहोर बटुल्दै बिहानदेखि रातिसम्म रक्सी पिउँदै सडकमै बस्नुहुन्छ । अहिले मलाई लाग्छ, रक्सी पिउने आमाबुबा कसैका नहुन् ।
रमझम
