नेपालबाट निर्यात हुने उच्च मूल्यको उत्पादन बन्ने सम्भावनासहित अर्थोडक्स नेपाली चियाले नयाँ अन्तर्राष्ट्रिय बजार सिर्जना गर्दैछ । सामान्य चिया उत्पादनमा भन्दा बढी हेरविचार र गुणस्तर नियन्त्रण चाहिने यो परिष्कृत चियाका उत्पादक र निर्यातकर्ताहरू बढिरहेका छन् । उच्च पहाडी भेगमा उत्पादित मौलिक स्वादको नेपाली चियाले अन्तर्राष्ट्रिय पारखी लोभ्याउँदैछ ।

नेपालबाट निर्यात हुने कुल चियाको ८० प्रतिशत ‘सीटीसी भेराइटी’ नै हो । तर, पछिल्लो समय अर्थोडक्स वा विशिष्टीकृत चियाले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पहुँच बढाएको छ । यसले नेपाली चियाको आफ्नै ब्राण्ड बनाउने लामो समयको प्रयासलाई सहयोग पुर्‍याएको छ– भारतको दार्जीलिङ र श्रीलंकाको सिलोन जस्तै । तीमध्ये एक हो, राकुरा । “अन्तर्राष्ट्रिय ब्राण्डका अन्य चियाहरू जस्तै राकुरा को बजार प्रवद्र्धनमा प्रयत्नशील छौं”, उद्योगी निरज राठी भन्छन् ।

उच्च गुणस्तरको चिया उत्पादन गर्न सकिने क्षमता र सम्भावना हुँदाहुँदै पनि नेपालले अहिलेसम्म ‘नेपाली ब्राण्ड’ स्थापित गर्न सकेन । त्यसो त देशभित्रै गुणस्तरीय चिया उत्पादन भइरहेको बारे पनि कमैलाई मात्र थाहा छ ।

नेपाल चिया तथा कफी विकास बोर्ड यतिबेला नेपाली अर्थोडक्स चियालाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पुर्‍याउन व्यापारिक चिह्न प्रदान गर्ने तयारीमा छ । ‘नेपाली अर्थोडक्स चिया सर्टिफिकेसन ट्रेडमार्क कार्यान्वयन निर्देशिका, २०७४’ तयार भएपछि ‘क्वालिटी फ्रम द हिमालयाज्’ ट्याग लाइनसहितको चिह्न कार्यान्वयनमा आएको हो ।

“लोगोले हाम्रो चियाको मापदण्ड प्रमाणित गर्छ” बोर्डका कार्यकारी निर्देशक शेषकान्त गौतम भन्छन्, “लोगोसहितको प्याकेटभित्रको चिया उत्पादनका क्रममा अनुगमन गरिएको, प्रमाणित र उच्च गुणस्तरको छ भन्ने हो ।”

त्यसो त अन्तर्राष्ट्रिय बजारका उपभोक्ताहरू जुन चियाबारी जस्ता उच्च पहाडी उत्पादनसँग परिचित भइरहेका छन्, जसले मौलिक स्वादका २० थरी चिया उत्पादन गरिरहेको छ । “सामान्य अन्तर्राष्ट्रिय उपभोक्तालाई नेपालबारे खासै थाहा हुँदैन, त्यसैले हिमालय शब्द जोड्नुपर्छ”, जुन चियाबारी का लोचन ज्ञवाली भन्छन् । परम्परागत नेपाली चिया र दार्जीलिङको चियाको स्वाद उस्तै भएका कारण ग्राहक अलमलमा परेकाले पनि आफूहरूले नयाँ र फरक स्वादका चिया उत्पादन गरेको ज्ञवाली बताउँछन् । “फरक स्वाद र वासनाले अरू चिनिएका चियाभन्दा हाम्रो उत्तम र बेग्लै छ”, उनी भन्छन् ।

धनकुटाको हिलेमा बगान रहेको जुन चियाबारी ले आफ्ना उत्पादन जापान, अमेरिका, क्यानाडा र यूरोपमा निर्यात गरिरहेको छ । जुन चियाबारी को हिमालयन पाइन, हिमालयन एभरग्रिन, हिमालयन शिवा र हिमालयन स्प्रिङ अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रिय छन् ।

परम्परागत चियाभन्दा बेग्लै तरिकाले बनाइने र खाइने यो अर्थोडक्स चिया समारोहमा चिसो पारेर स्याम्पेन जसरी पनि खाइन्छ । विशेष प्रक्रियाबाट उत्पादन गरिएका चियाको बोट (कल्टिवार्स) बाट चिया उत्पादन गरिन्छ । बुटा हुर्काउनेदेखि, पात टिप्ने, केलाउनेमा समेत विशेष ध्यान दिएर बेग्लै प्रक्रिया अपनाइन्छ । ज्ञवाली दार्जीलिङ भेराइटीको खराब नक्कल भन्दा बेग्लै तरिकाले चिया उत्पादन गरिरहेको बताउँछन् । कफीबाट मोहभंग भइसकेका यूरोप र पूर्व एशियाका स्वास्थ्यप्रति संवेदनशील उपभोक्ताहरू आफ्ना उत्पादनमा आकर्षित भएको उनको भनाइ छ ।

“ब्राण्डिङको नयाँ अभ्यास गर्दागर्दै पनि, नेपालमा उच्च गुणस्तरको चिया उत्पादन निकै कम छ” गोर्खा टी स्टेट र नेचर हिमालयन टी का उदय चापागाईं भन्छन्, “उचित खाद्य सुरक्षा उपाय र गुणस्तर नियन्त्रणको मापदण्ड पूर्णरूपमा पालना नहुने हो भने ब्राण्ड खस्किन बेर लाग्दैन ।”

---

बगानबाट कपसम्म