कोरियन लगानीमा ललितपुरको नक्खुमा स्थापित कोरियन ल्याङ्ग्वेज ट्रेनिङ सेन्टर को काम आवरणमा भाषा सिकाउने भए पनि भित्री उद्देश्य हो, क्रिश्चियन धर्मप्रचार । विदेशी लगानीमा स्थापित भक्तपुर जगातीको हाम्रो टे«निङ सेन्टर को धन्दा पनि धर्मप्रचार नै हो ।

यी दुई लगायत अन्य विदेशी लगानीका संस्थाहरूले गैरकानूनी कार्य गरिरहेको सूचना पाएपछि उद्योग विभागले नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान विभाग (सीआईबी) लाई यस्ता उद्योग/व्यवसायबारे थप अनुसन्धान गर्न अनुरोध गरेको छ । सीआईबीका प्रहरी उपरीक्षक उमाप्रसाद चतुर्वेदी भन्छन्, “हामीले नमूनाका रूपमा थोरै उद्योग/व्यवसायको अनुसन्धान गर्दा मात्रै पनि विदेशी लगानीका नाममा डरलाग्दो धन्दा हुने गरेको भेटिएको छ ।”

चतुर्वेदीका अनुसार व्यवसायीको छद्म भेषमा नेपाल आएका विदेशीहरूले धर्मप्रचारदेखि जासूसी र अन्य आपराधिक गतिविधि गरिरहेका छन् । उद्योग विभागका महानिर्देशक विनोदप्रकाश सिंह पनि व्यावसायिक भिसामा नेपाल बसेर अध्यागमन कानून विपरीतका क्रियाकलापमा संलग्न विदेशीहरूको संख्या बढिरहेको बताउँछन् ।

होटल–रेस्टुराँ, सफ्टवेयर डेभलपमेन्ट, ल्याङ्ग्वेज सेन्टर, कार्गो सेवा र अन्य व्यवसायका नाममा स–सानो विदेशी लगानीका लागि अनुमति लिएका यस्ता प्रस्तावित उद्योग/व्यवसाय स्थापना भए/भएनन् वा लगानीकर्ताहरू कहाँ, के गर्दैछन् भन्ने अनुगमन नहुँदा विदेशीको आपराधिक धन्दा झ्न् मौलाएको छ । “हामीसँग अनुमति लिएका उद्योग/व्यवसायको अनुगमन गर्ने पर्याप्त क्षमता छैन, अध्यागमन र प्रहरीले गम्भीर अनुसन्धान गर्नुपर्छ”, महानिर्देशक सिंह भन्छन् ।

उसो त, विभागकै अधिकारीहरूमाथि पनि अनुगमनमा जानुअघि सम्बन्धित उद्योगी÷व्यवसायीलाई ‘अनुगमनमा आउन लागेकाले दुरुस्त व्यवस्था बनाउन’ सूचना दिइने र त्यसबापत घुस उठाउने गरेको आरोप लाग्ने गर्छ ।

धर्मप्रचारदेखि जासूसीसम्म

उद्योग विभागले भने बमोजिम सीआईबीले १० विदेशी लगानीका उद्योग/व्यवसायको अनुसन्धान थालेको (हे.पत्र) भए पनि नेपालको कानूनले अपराध मानेका धन्दा गर्ने यस्ता फर्जी उद्योगी/व्यवसायीको संख्या धेरै भएको उद्योग विभागकै अधिकारीहरू बताउँछन् । सीआईबीकै अनुसन्धानमा पनि उद्योगी/व्यवसायीको आवरणमा नेपाल आएका विदेशीहरू धर्मप्रचारदेखि जासूसीसम्मका क्रियाकलापमा संलग्न रहेको पाइएको छ ।

कतिपय विदेशीहरूले लगानी ल्याएको कागजपत्र नै नक्कली बनाएको भेटिएको सीबीआईका एक अधिकारी बताउँछन् । दुई वर्षअघि जे सिजन कार्गो कम्पनी का नाममा विदेशबाट लगानी ल्याएको कुमारी ब्याङ्कको नक्कली विवरण पेश गर्ने भियतनामी र चिनियाँ नागरिकको कर्तुत खुलेपछि उनीहरू भागेका थिए । व्यावसायिक भिसाका लागि आवश्यक उद्योग विभागको सिफारिश प्राप्त गर्न उनीहरूले वैदेशिक लगानी भित्र्याएको प्रमाण नै नक्कली पेश गरेका हुन् । आवरणमा रेस्टुराँ देखाएर धर्मप्रचार गरिरहेका एक फिलिपिनी दम्पतीलाई गएको असारमा अध्यागमन विभागले देशनिकाला (डिपोर्ट) गरेको थियो ।

नेपालमा आफ्ना गोप्य अजेण्डामा निर्वाध काम गरिरहेका यस्ता विदेशीको मनोबल कतिसम्म उच्च छ भन्ने केही वर्षअघिको एउटा घटनाले प्रष्ट पार्छ । उद्योगीको आवरणमा रहेका एक कोरियाली नागरिकले उद्योग विभागका अधिकारीलाई ‘विशेष कार्यक्रम’ भन्दै काठमाडौंको त्रिपुरेश्वरस्थित वल्र्ड ट्रेड सेन्टरमा निम्त्याए । उद्योग सम्बन्धी कार्यक्रम भनेर सेन्टरमा पुगेका अधिकारी त्यहाँ पुग्दा अवस्था बेग्लै थियो । उनी भन्छन्, “क्रिश्चियन धर्म सम्बन्धी कार्यक्रम धुमधामका साथ चलिरहेको थियो, म जरूरी काम पर्‍यो भन्दै फर्किएँ ।”

दुई ठूला क्षेत्रीय शक्तिबीच महत्वपूर्ण भूराजनीतिक अवस्थामा रहेको नेपाल विदेशी जासूसहरूको अखडा भएको चर्चा चल्न थालेको धेरै भइसकेको छ । त्यसलाई पुष्टि गर्दै सीआईबीका अधिकारी भन्छन्, “नेपालमा विदेशी जासूसहरूको ठूलै गिरोह सक्रिय रहे पनि नेपाली पक्ष वेखबर जस्तै छ ।”

व्यावसायिक भिसामा नेपाल आएका कतिपय विदेशी मोबाइलको अवैध तस्करी, यार्सागुम्बा, सुनाखरी लगायत बहुमूल्य जडीबुटी र वनस्पतिको अवैध कारोबार, मूर्ति तस्करी, लागूऔषधको कारोबार लगायतका अपराध गरेको आरोपमा पक्राउ परेका पनि छन् । व्यावसायिक भिसामै नेपाल आएर अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थामा काम गर्ने विदेशीको संख्या पनि ठूलै छ ।

सजिलो कानून

उद्योग विभागको तथ्यांक अनुसार नेपालमा हरेक वर्ष झ्ण्डै ४०० विदेशी लगानीका उद्योग/व्यवसायले अनुमति लिन्छन् भने तीन हजारभन्दा बढी विदेशीले व्यावसायिक भिसा लिन्छन् (हे. इन्फो) । यस्ता उद्योग/व्यवसायका लागि स्वीकृति लिने र उद्योग दर्ता गराउने बिचौलियाको काम कानून व्यवसायीहरूले गरिदिन्छन् । अतिरिक्त कमाइका लागि ‘जे पनि गर्न तयार’ विभागका कर्मचारीहरूको वैदेशिक लगानी शाखामा जान हानाथाप नै हुन्छ ।

नेपालमा विदेशी लगानीका उद्योग दर्ता गर्दा प्रतिबद्धता जनाएको रकमको प्रमाण र भौतिक सम्पत्ति पेश गरिरहनुपर्दैन । न्यूनतम रु.५० लाख (करीब ५० हजार डलर) सम्म विदेशी लगानी ल्याउने प्रतिबद्धता जनाएका लगानीकर्ताले विदेशी लगानी स्वीकृत भएपछि एक महीनासम्मको भिसा सिफारिश पाउँछन् । उद्योग/व्यवसाय दर्ता भएपछि ६ महीनासम्मको र लगानी भित्र्याइसकेपछि मापदण्ड अनुसार एकदेखि पाँच वर्षसम्मको भिसा सिफारिश पाइन्छ । व्यावसायिक भिसा पाउने लगानीकर्ताले आफ्ना परिवारका सदस्यलाई पनि ल्याउन पाउँछ । उद्योग विभागको सिफारिश अनुसार अध्यागमन विभागले भिसा दिन्छ ।

दर्ता भएको एक वर्षभित्र उद्योग सञ्चालनमा नआएमा भिसा नवीकरण नहुने कानून भए पनि सञ्चालन नै नभएका उद्योग/व्यवसायका सञ्चालकले समेत भिसा सिफारिश प्राप्त गरेको भेटिएको छ ।

यद्यपि, नेपालमा दर्ता भएर व्यवसाय गर्ने विदेशीहरू सबैले अध्यागमन कानून मिच्छन् भन्ने होइन । गएको आर्थिक वर्षसम्ममा रु.२ खर्ब ६८ अर्ब लगानीको प्रतिबद्धता गरेका ४ हजार ४७७ विदेशी लगानीका उद्योगले अनुमति लिएका छन् । तर, विदेशी लगानी आकर्षित गर्ने नाममा ठूलो संख्यामा घुसेका नक्कली व्यवसायीहरूको पहिचान गर्न सरकार चुक्दै आएको छ ।

उद्योग विभागमा दर्ता गरिएका अधिकांश उद्योगले प्रस्ताव गर्ने लगानीको राशीले पनि ती व्यवसाय गर्न भन्दा अन्य प्रयोजनका लागि आएका पुष्टि गर्छ । विदेशी लगानीमा उद्योग/व्यवसाय स्थापना गर्दा न्यूनतम ५० हजार अमेरिकी डलर लगानी गर्नुपर्ने व्यवस्था भएका कारण अधिकांशले त्यति मात्रै लगानीको प्रतिबद्धता गरेका हुन्छन् ।

विभागको वैदेशिक लगानी शाखाका प्रमुख प्रशान्त बोहराका अनुसार नेपालमा दर्ता भएका विदेशी लगानीका कुल उद्योगमध्ये अधिकांश त न्यूनतम रकम प्रस्ताव गरिएका साना उद्योग छन् । विभागका महानिर्देशक सिंह पनि थोरै रकमको प्रतिबद्धता गरेर उद्योग दर्ता गर्न पाइने हुँदा भिसाको दुरुपयोग हुन थालेको बताउँछन् । त्यसैले प्रस्तावित वैदेशिक लगानी तथा प्रविधि हस्तान्तरण ऐनको नियमावली मार्फत विदेशी लगानीको न्यूनतम सीमा ५ करोड डलर पुर्‍याउने प्रस्ताव गरिएको उनी बताउँछन् । तर, प्रस्तावित ऐनमा नै घरेलु तथा साना उद्यममा समेत विदेशी लगानी आउन दिने प्रस्ताव गरिनुले विदेशी लगानीकर्ताका नाममा अन्य धन्दा चलाउने विदेशी नेपाल पस्ने बाटो झ्न् चौडा हुने आशंका जन्माएको छ ।

अहिले कानूनमा विदेशी लगानीको न्यूनतम सीमा तोकिएको छैन । विभागको आफ्नै निर्णयका आधारमा भिसाको दुरुपयोग रोक्न भन्दै केही वर्षअघि २० हजार डलर रहेको सीमालाई बढाएर ५० हजार डलर पुर्‍याइएको हो । तर, समस्या ज्यूँका त्यूँ छ ।