राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी असोज अन्तिम साता म्यान्मारको पाँचदिने भ्रमणमा जाँदा याङ्गुनस्थित सितागु अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध प्रतिष्ठानले नेपाललाई ३० थान बुद्ध मूर्ति हस्तान्तरण गर्‍यो । हस्तान्तरण समारोहमा लुम्बिनी विकास कोषका एक पदाधिकारीले मूर्तिहरू लुम्बिनीस्थित संग्रहालयमा राखेर संरक्षण गर्ने बताए । अब प्रश्न उठ्छ, बुद्ध मूर्तिहरू म्यान्मारले संरक्षण गर्न नसकेर नेपाल पठाएको हो त ? सँगै अर्को प्रश्न, बुद्ध मूर्तिहरू संग्रहालयमा राख्ने कि विहारमा ?

हामीकहाँ बुद्ध र बौद्ध धर्मको मर्म नबुझी हल्का रूपमा बोल्ने र काम गर्ने प्रवृत्तिको कुनै कमी छैन । सरकारी स्तरबाट भएका काम समेत वस्तुस्थितिको जानकारी नभई गर्दा लोकरिझ्याइँमा सीमित र प्रत्युत्पादक भइदिन्छन् ।

इतिहास हेर्दा, सातौं शताब्दीमा नेपाली राजकुमारी भृकुटीले तिब्बती राजा श्रङ्–चङ्–गम्पोकी रानी बनेर जाँदा साथमा बौद्ध मूर्तिहरू लगेकी थिइन् । कान्छी रानी चिनियाँ राजकुमारी ‘वेन–चेन’ ले पनि बौद्ध मूर्ति र ग्रन्थहरू ल्याएकी थिइन् । दुई रानीले ल्याएका मूर्ति र ग्रन्थ राख्न श्रङ्–चङ्–गम्पोले ल्हासामा दुई भव्य विहार बनाउन लगाएका थिए । जसबाट तिब्बतमा बौद्ध धर्मले राजकीय संरक्षण प्राप्त गर्‍यो । चीनबाट बौद्ध धर्म सन् ३७२ मा कोरिया पुगेको थियो । छैटौं शताब्दीमा विभिन्न राज्यमा विभक्त कोरियाको एक राज्य कुदाराका राजाले बौद्ध सन्देश सहित बुद्ध मूर्ति उपहारस्वरूप जापान पठाएका थिए । यो उपहारबारे शुरूमा जापानमा विवाद भयो । त्यो घटनाको आधा शताब्दीपछि बौद्ध धर्म त्यहाँको राज्य–धर्म बन्यो ।

एकथरी श्रीलङ्कालीहरू श्रीलङ्कामा तीन पटक बुद्धको आगमन भएको र धर्मोदेश दिएको विश्वास गर्छन् । कतिपय भने भारतीय व्यापारीहरू मार्फत बुद्धवचन मात्रै पुगेको र त्यसबाट प्रभावित भएर राजकुमारीले बुद्धको चित्र मगाएको कथन पाइन्छ । इतिहासका यी सन्दर्भ सम्झउने गरी सितागु अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध प्रतिष्ठानका संस्थापक भिक्षु सायादोले बर्मामा पनि यसरी नै मूर्ति आइपुगेको र मूर्तिका प्रतिकृति नेपाललाई दिएको बताएका थिए ।

बौद्ध भिक्षुले बुद्धको मूर्ति कसैलाई दिनुको अर्थ विहारमा राखेर श्रद्धापूर्वक पूजा गर्नका लागि हो । त्यस्तो मूर्ति संग्रहालयमा राख्ने सोच सराहना लायक होइन । संग्रहालयमा के कस्ता वस्तु राख्ने, प्रकृति हेरी फरक–फरक हुन्छन् । सामान्यतया प्राचीन कलावस्तुको संरक्षण र प्रदर्शन नै संग्रहालयको प्रमुख कार्य हो । मौलिक कलावस्तु नभएको खण्डमा त्यसको प्रतिकृति राखेर सूचनाले खुलाइन्छ ।

लुम्बिनीस्थित संग्रहालयमा लुम्बिनी क्षेत्रको उत्खननका क्रममा प्राप्त मूर्ति लगायतका पुरातात्विक महत्वका वस्तु तथा विश्वप्रसिद्ध कलावस्तुका प्रतिकृतिहरू राखिएका छन् । बौद्ध विषयवस्तुका अन्यत्रका तस्वीरहरू पनि राखिएका छन् । विभिन्न देश र समाजमा के–कस्ता शैलीका बुद्ध मूर्ति बनेका छन् भनेर झलक देखाउन म्यान्मारको पनि एउटा मूर्ति संग्रहालयमा समेट्न सकिन्छ । तर उपहारमा प्राप्त ३० वटै मूर्ति संग्रहालयमा राख्ने सोच ज्ञान–विज्ञानको दृष्टिले उपयुक्त होइन । हालसालै बनाइएका ती मूर्तिहरू ‘म्यूजियम पीस’ नभएकाले तिनको उचित स्थान बौद्ध विहार नै हो ।

म्यान्मारले यसअघि पनि नेपाली विहारमा बुद्ध मूर्ति दिएर सहयोग गर्दै आएको छ । राष्ट्रपतिको भ्रमणका अवसरमा प्राप्त मूर्तिहरू दुई देशबीचको मित्रताका प्रतीक हुन् । तिनलाई देशका विभिन्न ठाउँमा नयाँ बनाइने विहारमा राख्न दिए जनस्तरमा पनि सुमधुर सम्बन्धको शुरूआत हुन्थ्यो ।