कञ्चनपुरको ब्रह्मदेवका गोपाल भुल (५) सिद्धनाथ माविमा कक्षा १ मा पढ्छन्। त्रैमासिक र अर्धवार्षिक परीक्षामा तेस्रो भएका गोपालबारे बुवा किशन (३०), बाजे झुसे (५८) र जिज्युबाजे धनी (८१) को सपना छ, पढे–लेखेर एक दिन उसले सरकारी जागीर खाओस्। जिज्युबाजे धनी भन्छन्, “दुःखले पढेर मालिकका छोराछोरीलाई जित्न गाह्रो भए पनि दलितले पाउने आरक्षण कोटाबाट जागीर पाउँछ होला।”

स्कूलको प्रार्थनामा (रातो घेरामा) गोपाल।

स्कूल जाँदैगोपाल।

स्कूलबाट फर्केपछि ड्रेस फुकाल्दै।

भुल परिवारमा विद्यालय टेक्ने गोपाल पहिलो सदस्य हुन्। ७० वर्षअघि विवाह गर्दा लिएको गहुँ र मकैको ऋण तिर्न धनी र उनका छोरा नातिले बैतडीको गोकुलेश्वर―२ का साहूको खेतबारीमा २२ वर्षअघिसम्म हलो जोतेका थिए। कञ्चनपुरको भीमदत्त नगरपालिका–१० ब्रह्मदेवमा बसाइँ सरेपछि पनि उनको परिवारले उनै साहूको जमीनमा थप ७ वर्ष हलो जोत्यो।

पाँच वर्षअघि सरकारले हलियामुक्ति घोषणा गरेपछि हलो जोत्न छाडेका झ्ाुसे र किशन गुजारा चलाउने अरू उपाय नभएपछि साहूको हलो अहिले पनि जोतिरहेका छन्।

खाजाका रुपमा नूनसँग बासी भात खाँदै।

जिज्युबाजे धनी (बीचमा) र बुवा किशनसँगै घरमा गोपाल।

शब्द/तस्वीरः बच्चु विक, कञ्चनपुर