त्रिभुवन राजपथ नबनुञ्जेल तराई–काठमाडौं पैदल मार्गको ठूलो बजारका रूपमा चन्द्रागिरि डाँडापारि, मकवानपुरमा लमतन्न परेर कुलेखानीको मार्खुसम्म फैलिएको चित्लाङको तत्कालीन वैभवलाई पुराना पाटीपौवा, धारा–चौतारी, पक्की घर–भवन, फराकिला बाटो–घाटो आदिले अझ्ै सम्झउँछन् । सडक सञ्जालको विस्तारसँगै ओझ्ेलमा परेको चित्लाङ पछिल्लो समयमा बाख्राको चिज, ट्राउट माछा, जैतुन खेती जस्ता उच्च मूल्यका कृषि उद्यममार्फत नयाँ चिनारी कायम गर्ने प्रयासमा छ ।

चित्लाङ बजारदेखि अलि तल मार्खुको सिरानीमा सरकारले एउटा बाख्रा फार्म सञ्चालन गरेको छ । पाँचसय रोपनीभन्दा बढी क्षेत्रमा फैलिएको यो फार्म पूर्वाधार, चरन क्षेत्र आदिका दृष्टिले एक हजार जति भेडा–बाख्रा पाल्न सकिने भए पनि साढे दुई सय पालेर चलिरहेको छ । तर, गाउँमा यही फार्मको प्रेरणा र केही सहायताका साथै फ्रान्सेली दूतावासलगायत विभिन्न संस्थाको सहयोगमा चित्लाङका अशोकसिंह ठकुरीले बाख्रा पालेर चिज उत्पादन गरिरहेका छन् । फ्रान्सबाट बाख्राको चिज उत्पादनको तालिम लिएर आएका उनी वार्षिक १५०० देखि १८०० केजी चिज उत्पादन गर्छन् । आम्दानी राम्रै छ— प्रतिकेजी हार्ड चिजको रु.२२०० र सफ्ट चिजको रु.१२५० ।

ठकुरीद्वारा उत्पादित चिज याक एण्ड यति, समिट, ¥याडिसन, अर्गानिक भिलेज, हर्मन बेकरी, युरोपियन बेकरी, डेलिसियस गर्मेट, पम्पर निकेल, डोल्से भिटा, रोडहाउस क्याफे जस्ता काठमाडौंका महङ्गा होटल, रेस्टुरेण्ट, बेकरी आदिमा पाइन्छ । “विदेशमा पनि जर्मनी, फ्रान्स पठाइएको नमुना स्वीकार गरेर किन्ने अर्डर आइसक्यो । जर्मनीको एउटै फर्मले वर्षमा पाँच हजार केजी मागेको छ । तर, उत्पादन गर्न सके पो !” उनी भन्छन् । ठकुरीले चित्लाङ दूध उत्पादक सहकारी संस्था खोलेर सारा गाउँलाई बाख्रा पाल्न प्रेरित गर्दै चिज उत्पादन बढाउने काम पनि थालेका हुन् । “सरकारी फार्मले पनि मन लगाएर काम गरिदिएको भए उन्नत जातका बाख्राको विकास र बाख्रापालनमा विस्तार हुन्थ्यो होला”, उनी भन्छन्, “तर फार्मको प्रायः जागिर मात्रै पकाउने प्रवृत्तिले गाउँवासीलाई ठूलो स्तरमा बाख्रापालनमा आकर्षित गर्न सकेन । अहिले मेरो प्रयासमा आफ्नै ५० वटा र गाउँघरका अरू केही बाख्राको दूधबाट हुने उत्पादनमा मात्र सीमित छ ।”

ठकुरीको चित्लाङ चिज फ्याक्ट्रीबाट पुरानो बजार क्षेत्र छिचोल्दै काठमाडौंतिर जाने मूलबाटोमै अलि माथि डाँडाको फेदीतिर आइपुग्दा देखिन्छ— ट्राउट माछापालन । हिमालयन ट्राउट रिसर्च एण्ड प्रोडक्सन ‘हिम्ट्रयाप’ ले चित्लाङमा ट्राउटका भुरा उत्पादन र माछापालन गरेको छ । दुई वर्षअघि शुरु गरेर हाल वार्षिक २५–३० हजार भुरा र ५०० केजी माछा उत्पादन गर्न थालेको हिम्ट्रयाप कार्य विस्तारको योजनामा रहेको प्रबन्ध निर्देशक पुरुषोत्तमलाल जोशी बताउँछन् । १० देखि २० डिग्री सेन्टिग्रेडको चिसो बगिरहने सफा पानीमा हुने रेन्बो ट्राउट माछाका स्वादिलो परिकारको मूल्य राजधानीका होटल–रेस्टुरेन्टका मेन्यूमा निकै उच्च छ । चित्लाङमा उत्पादित माछा पनि फार्मबाटै प्रति केजी रु.८००–९०० मा बिक्री हुन्छ । चित्लाङकै डाँडाहरूमा एक जर्मन व्यवसायी हार्टमुट बाउडेरको अग्रसरतामा गरिएको जैतुनको खेतीबाट प्रतिलिटर रु.२१०० मा बिक्री हुने जैतुनको तेल (ओलिभ आयल) को पनि उत्पादन भइरहेको छ । फार्मले वर्षमा २.५ टन तेल उत्पादन गरिरहेको व्यवस्थापक आरके कुमाई बताउँछन् ।

यसरी उच्च मूल्य भएका कृषि उपजहरूको नयाँ–नयाँ प्रयोग र उत्पादनमा लागेको चित्लाङलाई हरियो जङ्गल, पानीको स्रोत, मनोरम वातावरण र राजधानीसँगको छोटो दूरीले पनि अनुकूल बनाएको छ । कुलेखानी आयोजना क्षेत्रमा परेको हुनाले लोडशेडिङ पनि नहुने चित्लाङ कृषि र पर्यटन उद्योगको लागि समेत अनुकूल देखिन्छ । चिज उत्पादक ठकुरी गाउँलाई कृषि र पर्यटन केन्द्र बनाउन चाहन्छन्, जसको सुरुआत उनले आफ्नै र गाउँका अरू केही घरमा स्वदेशी–विदेशी आगन्तुकहरूका लागि ‘होम स्टे’को सुविधाबाट गरिसकेका छन् ।